Poem in printable PDF format
Beag táirthear
don tagra mbaoith
[Mhág Craith,
Cuthbert: Dán na mBráthar Mionúr I, Dublin, 1967, poem
39]
[date 1646, qt.
203]
Apologia
Fear Feasa Ó
Maolchonaire .cct.
1 Beag táirthear
don tagra mbaoith;
treabhadh eisde
is ar díomhaoin;
gibé nach tuar a
thalamh,
de nocha dtáir
tromtharadh.
2 Tromthuar na
tagra ósé an ceart,
gibé threabhas an
éigceart
a thoradh ní dual
go dtáir:
dleaghar eision
d’iongabháil.
3 Ósí an tagra is
treabhadh dho
- tuar an chirt
is trom toradh
baoth d’oireamh
nach ann shíneas -
mairg threabhus a
haindíleas!
4 Cúis ar bith
nach bean le ceart -
saoilim nach mór
an t-éifeacht
treabhadh eisde
go dána,
d’ainbhfeas nó
d’fhonn éudála.
5 Olc linne go
nuaidhe anos
mac Seancháin gur
dó bheanos,
tar gach éinfhior
in Iath Floinn
foirm is éifeacht
a n-abroim.
6 San tagra ros
tagradh lais,
luighim fam
luighibh dúthchais
uireagla ormsa
nar chuir
Tuileagna, i
bponc dá phoncuibh.
7 Atá a thagra
anonn ’s anall,
soir, siar ar
siobhal seacham,
ag buaidhreadh
mh’éisteachta istigh,
ó atú eolach ’na
thuigsin.
8 Slán aoin dá
mair san mBanbha
go bhfríoth riamh
a mhacsamhla
do thagra ó
aoinfhior oile
dár chin do
chraoibh Chonuire.
9 Ós ón
gcraoibh-si do chin mé,
córa leam tagra
Thuilgne
do chlaochlódh ó
cheart mo rann
iná a hathais
dúinn d’fhulang.
10 Neimhghlic mur
do léig ós aird,
theas is tuaidh
d’eagla an fhodhaird;
bíodh gur shaoil
go seasfadh soin
an tagra thim ros
tagair.
11 Ceithre poinc
’nar bhrégnuigh sé
an bráthair bocht
maordha Míchél
’s a thriur
comthach thall ’s abhus
bíodh ormsa a
ndídean d’eolus.
12 Dearmad ionnta
nach tarla,
brég ná earráid
ealadhna
ná trom ar dhuine
ar domhan
bíodh ar m’iul a
chruthughadh -
munab trom
fírcheart seanchuis
do réir uird a
bhreitheamhnuis.
13 An cúigeadh
ponc do thagair
mo fhreagra air
’na aghaidh:
nach biu gá
dhídean ag dol
ó nach tánag le a
thráchtadh.
14 Udmhailleacht
uaim anallan
nír thuig
éinfhear adamar:
am ionann ané ’s
aniodh
’s gach uair san
gcúis lé gcuireabh.
15 An t-iul glan
do leanadh linn,
ar lorg suadh
bhfeasach bhfírghrinn,
mairg do thriall
a chlódh idir,
in Áth Cliath san
gcaibidil.
16 An ghairm ar
ais do trialladh
ar an bhfírfhios
bhfoirmchiallghlan
mairg dár mhian a
seasadh sin
’s gan innte acht
earráid uile;
a ráidhim is rádh
dhearbhtha
do thaobh na
bponc gceitheardha.
17 A bhfiadhuin
air ó tharla,
connmhaid an
t-aos ealadhna
do ghair tair
ais, más fíor dho,
a lámha uaidh mur
fhiadhno;
iad-san air mur
is dú dhóibh,
nó nó do-ghéanuid
égcóir.
18 Leis ag teacht
ó táid go dearbh
glainleabhair
ughdar Éireann,
a rádh d’fhior ní
rádh threabhar
díobh nach tig
leis éinleabhar.
19 A chonnmháil ó
chló Labhán
mairg nos iarr ar
uachtarán;
’s gan acht
fírcheart san bhfios ngrinn
bhias ar bun
choidhche i nÉirinn.
20 An nóta
gáibhtheach nach glan
adhnár don tí lér
tráchtadh;
a aithghin do
ghlór mhire
’s é ’na bhréig
go huilidhe
ina thráchtadh
leamh leanbdha
ar na poncuibh
ceitheardha.
21 Más do dhíon
masla seanchadh
do thrácht an
nóta neamhghlan,
truagh nar dhídin
ar mhasla
é budhéin san
nóta-sa.
22 Tuigthear as a
thráchtadh féin
gur chuir san
nóta gan chéill
a mbaoi do shaobh
is do shal
i seanchas
Mhíchéil bráthar:
olc an tráchtadh
’s nach lér locht
san seanchas
ceart ad-chonnarc.
23 A thagra ó nar
thuar mur sin,
gan toradh biaidh
dhá bhithin
mur threabhthach
nach tuar aras:
téighim air i
n-urradhas.
24 An tí do
thagair - gá dtás -
i bprós, na puinc
go bhfarbhás,
fíorghnáth na
suadh seachnaidh soin,
gach uair ’na
phrós ’s ’na phuncoibh.
25 D’éigsibh
Éirionn is úr fóid,
tearc aon nos
adhain connsbóid
- an rádh-sa ní
rádh ainmheach -
nach i ndán ros
adhainfeadh;
’s nach ann do
freigértha dho
go tagra Thuilgne
an tan-so.
26 Ó so amach do
réir ar sean
ní fhreigér prós
a phinn-sean;
ó nach freagra ar
phrósuibh peann
is nós
d’airdsheanchoibh Éireann.
27 Dúthcha
dhamhsa go mór mór
freagra ar
mhiotrum ná ar phros;
gidheadh,
do-bheir éigean orm
freagra don
phros, mur mhiotrom.
28 Bíodh gur mór
a dhochar so,
miotram tar phrós
do chuma,
orm ní bhiaidh ag
sgoil mur sgél
nós na seanchadh
go seichén.
29 Sínfeam
chrannaigh mur is dleacht
ós mé nach ollamh
éigceart;
a thoradh go
bhfagham as,
treabhabh an
t-iath do thuaras.
30 An treabhadh
trialltar dar dtaoibh
d’aoinneach má
théid i dtathaoir,
a aithbhear ní
horm is dleacht
ó nach mé thagrus
éigceart.
31 Anois ar gach
ponc dhíobh so
do thoil Dé
do-bhér freagro
san modh gceart -
gá dtú-sa dhe -
gan laobh,
leathtrom, ná leithbhe.
Freagra an
chédphuinc cédtús
32 Lugh Sriabh
nDearg mhac Breis - ní chél -
céadphonc dhíobh
thráchtas Míchél
nochtas gur bh’é
Breas Banbha
dhó ba hathair
corpardha.
33 ’S nár bh’é
Nár na Lothar lonn,
clann Eachach nar
ob comhlonn;
ó cheart muna
seasaim sin,
admhaim nach
tuigsi ar dtuigsin.
34 I n-éunló i
ngnáis a mháthar
luighid an triur
dearbhráthar;
uatha ’na dtriur,
acht gidh eadh
Lughaidh cosmhuil
nár coimpreadh.
35 Breas suairc
sinnsear na cloinne,
san bhfios atá
agoinne;
san bponc rom
chuir ó ghigleacht:
air níor fionnadh
aimrideacht.
36 Tuigthear gur
tre shílneadh mBreis
do coimpreadh
Lugh san laoichis;
ósé don tréd ba
torcdha
’s gan aca acht
aos mhacdhachta.
37 Tre ghráin an
chuil - sompla so
mar do chuir Dia,
thrá, sreabha
’s a mbeith ’na
sreabhaibh dearga
ar Lugh niamhdha
naoidheanda.
38 Admhaim
dhaoibh gur chosmhiul Lugh
óna chrios síos
fri Lothur,
gur dhiall a
bhruinne fri Breas
’s a cheann re
Nár na n-éigeas.
39 Uime do
hainmnighthe Lugh
mur mhac do Nár
’s do Lothar -
trena dhola leo,
dar leam,
eidir chosaibh is
chaoimh cheann.
40 I n-iongnadh
ní cuirthe sin,
an mac do dhiall
le a bhráithribh:
siad is Lugh
laochdha Midhe
beag nach glúine
geilfhine.
41 Ní mór gur
dúthcha d’fhior
diall leis an tí
ó ngeintior
ná le bráthair is
gach modh
mur do dhiall
Lugh le Lothar.
42 A ucht, a
chorp, a chridhe -
tiad le Breas a
thuistighe
- an mac do
Bhreas de is dearbhtha -
’s ní hiad a
bhuill imealda.
43 Bíodh gur mhac
dóibh - mur nach eadh -
Lugh Sriabh
nDearg - sean an saoirfhear -
nar bhean sin an
mac do Bhreas
foillsigh dúinn
anso h’aighneas.
44 Easbac,
doctúir nír sgríobh soin -
nar bhó mac do
Bhreas, Lughaidh;
’s nár bhó mac
Thrí bhFionn an Lugh
dearbh nar
thráchtsam an tráchtadh;
bíodh gur
shealbhsam é do Bhreas
ós dó ráinic go
ruidhlios.
45 Ó tám ag
teacht le chéile
do gach taobh gan
chlaon gcéille,
acht modh
monmhair do sheachna
oirne is éigceart
inchreachadh.
46 Fios gur
chuiris ar leabhraibh
brég sonn tréd
thuigsin mhearbhail,
a rádh go ráidhid
mur so
nach feas
dóibhsion, go haonda,
cia don triur-sa
ór coimpreadh Lugh -
an bhrég is nár
le a nochtadh.
47 Dá n-antaoi ar
an gcéill chuire
id phonc nach
ponc eagnuidhe,
fíormhac Breis,
an mal midheach,
beag nach beith
’na thuilidheach
ar gach aon don
triur ’s gach tan,
deighBhreas, Nár
agus Lothar.
48 I
gconntabhairt dá mbeith gein
eidir dhís nó
triur, tuigidh,
do
dhearbhráithribh - dáil nach mear -
go dtéid a sealbh
dhá sinnsear.
49 An mac
d’ainmniughadh ó thriur -
tarbha ó nac déin
dá chiniul
ná don deighfhior
budhéin, Lugh,
baoth an tagra
ros tagradh.
50 Dí mháthair
munab dual sin-
nó teóra máithre
- ag éinghin,
dís nó triur
athar ’s gach alt
dar ndóigh nocha
dual d’aonmhac.
51 Ó nar
coimpreadh dís nó triur
san mnaoi óig ba
hard ciniul,
roinn don aonmhac
oirdheirc Lugh
ní fhuighbhid dís
don triur bráthar.
52 Ós fíormhac
d’oighre Teamhra
i gcruth é ’s i
gceart ngeineamhna,
féch nach fearr
dhaoibh agus damh
bheith dhó ar
shinnsear ná ar shósar.
53 Mac Thrí
bhFionn ó chaint, ó chruth,
’s ó bhés mur
luaidhtear laochLugh
- tuigsin an
phuinc-si gan bhéim -
’s mac corpdha do
Bhreas eiséin.
54 Leis an
tuigsi-si gach tan
táinig tuigsi na
n-ughdar;
gus anois
ro-seich siobhal
mac Thrí bhFionn
ga ainmniughadh.
55 Leabhair
Éirionn linn leis so
gan chead dod
thagra n-aonda
’s gach a dtuigfe
foirm a bhfearb
ar an rí,
seangLugh Sriaibhndearg.
56 Mac Thrí
bhFionn nó Bhreis an corp
fá dtáinig uaim a
n-éabhort;
an mbia
budh-dheasd gá rádh ruinn
nach fuil an corp
le hurlainn
anos ó rob éigion
damh
urlainn airsion
do thráchtadh?
Freagra an dara
puinc síosana maille ré cruthughadh a hughdarráis.
57 Don dara ponc
- ní saobh so:
tuig uaimsi, a
fhir na tagra,
an modh ar a
dtráchtann soin:
Connachtaigh fri
Niall d’fhodhail
ag Eochaidh
Mhoighe Midhe
Mheadhóin Éirionn
oirdnidhe.
58 Do-ní an
ríoghacht posd do Niall
gér bh’óige i
n-aois é ná Brian;
lór leam do
dhearbhadh m’fhocail
rádh an leabhair
Chonnachtaigh.
59 Connachtaigh,
thrá, até as neasa
d’Íbh Néill, i
los cáirdeasa
- ag so rádh an
leabhair leam -
d’fholuibh uaisle
na hÉireann.
60 Bheith mar
phosd do chlannaibh Néill
don dá chraoibh
luaitear leiséin -
tógbhoim é mar
fhiadhoin,
rádh an leabhair
Oirghiallaigh.
61 Oirghiallaigh,
thrá, até ad neasa,
d’fhoir Bhanbha,
i los cáirdeasa,
iar
gconnachtaibh, do chlainn Néill -
rádh an
tseinleabhair eiséin.
62 Na leabhair-si
luaidhtear leam -
sén nach do
leabhraibh Éireann;
nó tuigfid cách
thiar is thopir
linn co dteagoid
na leabhair.
63 Ní do réir na
haoisi amháin
cuirthear croinn
ós críochoibh Fáil,
acht do réir
oirbheart is gníomh,
ar chiontoibh
cáich dá gcoimhdhíon.
64 Sósar
oirbheartach do-gheibh
oighreacht do
thoil an tsinnsir
’s bheith do
shíor ’na seilbh dá shliocht:
iad-san is croinn
san oighriocht.
65 Dá saoiltí
nach dérna Brian
crann ós Éirinn
do ríghNiall
le toil Dé, dál
nar tubhadh
bíodh ar mh’iul a
chruthughadh.
66 Tuigfidh cách
as mo fhreagra
- biodh nach
dtuigfe Tuileagna -
an ríoghacht dár
bh’oighre Brian
gur aontaigh ise
d’airdNiall.
67 Dá chur sin i
gcéill co gar
an rann tráchdtar
fúinn thíosan;
Torna an t-ughdar
ór chéidleath,
do-ghén airsion
ailléideach.
68 “Adubhairt
riotsa Brian binn,
mac Mongfhinne an
earla fhinn,
[....] riar Néill
nó a fhreagra um chath,
isin maidin-si
amárach.”
69 Muna
ndiongnadh Brian bladhach
posdchrann do
Niall neartghalach,
do budhéin
d’iarrfadh a riar
ar mac
Luighdheach, Corc caoimhfhial.
70 Mar sin is
éidir ó cheart
crann árd go
dtoradh dtroimdhearc
do ghníomh, do
réir eoluis ghloin,
do Niall ós
caoimhshliocht Cobhthaigh -
an mhéid dhíobh
do bhí ré a linn;
mar bá háirdrí é
d’Éirinn.
71 Mar sin fós
ceart dúinne a rádh
co mbean sliocht
Bhriain do Niall nár
ag Eochaidh,
áirdrí Banbha,
Mhoighmheadhóin
mhaith mhórchalma.
72 Sinnsireacht
Bhriain do tráchtadh
síos re peann an
bhochtbhráthar,
ar Niall mar do
tráchtadh so:
réil gurab ceart
an cúrsa.
73 Ós
......mhéadughadh anma
dhóibh araon
d’iul ealadhna
do tráchtadh an
tráchtadh glan,
a aithcheodh mór
an mearbhal.
74 Dá mbeith
úirshliocht Néill na n-óg
suas anos mar
anallód,
a fhir thagras
rinn dá dtaoibh,
ní bhéinn, ná
thú, gá dtathaoir.
75 Neimhiongnadh
leam Rí na ríogh
d’óirdneadh Néill
tar Bhrian, fá-ríor!
libh más diongna
a rádh sinne,
féchoidh adhoigh
Mhoingfhinne.
76 N’fheadar -
acht madh sin amháin
nó méd cinneamhna
Néill náir -
créd táinic re
Brian slisshean
is neart, is
ceart aigesion.
77 Aithghin an
phuinc-si adeir sibh
’s féchtar linn
leabhar Mhíchil,
i
gcraobhscaoileadh na ríogh réidh
ann nochan
fhuighbheam eiséin;
’s dhá mbeith, do
thráchtfuidhe lais
an ponc gan
seachrán seanchais.
78 Ní sguiriobh
don phonc-so fós
go ndearbham
d’iul co ndeaghnós
Niall do bheith
’na ardchrann theann
’s gach aird, ós
uaislibh Éireann,
do thoil Dé, ’s
tre cheart a shean;
’s a shliocht dá
éis mar eisean.
79 Tuigim go
mbaoi Dia na ndúl
ag cur Néill náir
i bhfortún;
gibé lé nach
dtuicthear so
féchadh losgadh
na cerdcha.
80 Féchaidh fós
mar do fhéch mé
tar gach ní dál
an uisce
thug Niall go a
bhráithribh, ad-chlos,
Brian, Oilill,
Fiachra, Fearghos,
d’fhortún Néill
tar aon don druing,
dár luigh sé leis
an seantuinn.
81 Fearta Dé ar
Niall neamhthais
féchadh lé hiul
dinnsheanchais:
nar bhris seacht
gcatha an choimsigh
is é ar n-ég an
ionbhaidh-sin?
dá eccraíd an
uair fheadhma
tréna chorp do
thaisealbhadh.
82 Congnaidh an
leabhar cédna
linne ní is mó ná
a n-éabhradh
isin bponc-sa le
Niall nár -
gibé chreidfeas
dá chomhrádh.
83 “Cóir Anmann”
na bhfear bhfiadhnach
tráchtaidh ar
Niall Naoighiallach;
fáth an fhoranma
- an saobh so,
a fhir thagrus an
tagra?
84 Tre dhaltacht
Torna tuigim
ar Niall an iuil
fhortuilghrinn
gur thuig an
t-ughdar Tórna
an flaith go madh
forórdha.
85 Beag do ghabh
flaitheas Éirionn
acht sliocht
Néill na naoi ngéibhionn
iar mbás Néill go
teacht na nGall;
a iul deimhin gur
dhearbhsam.
86 Aon do
Laighnibh, láindearbh linn,
ná d’fhuil Ír nír
ghabh Éirinn
feadh na haimsire
a-dóbhart
gér mhór uirre an
iarmhóracht.
87 Acht Dháithí
agus Ailill Molt
nír fhaoi aon
d’uaislibh Connocht,
iar Niall, le
hÉirinn na ríogh
go deaghmhac
rathmhur Ruaidhrí.
88 Acht Brian
Bóromha go mbladh
nír fhaomh aon
d’uaislibh Mumhan,
ris an reimheas
ráidhtear leam,
sonn le
hairdríoghacht Éireann.
89 Ó do rónsad
crann do Niall
ríoghraidh
Éirionn, thoir is tiar,
is crainn dá
shliocht ’na dheaghaidh -
mur sin theas is
tuaidheamhain
bheith ’na chrann
do san bponc-sa
féch an claon nó
an codarsna?
90 Ó nach iad is
ughduir dhúinn,
ní lorg easbuig
ná dochtúir
leantar linn i
seanchas sean
acht lorg ughdar
is oideadh.
92 Gidheadh tigim
mur fhiadhna
leosan i n-iul
cheirtriaghla
chloinne Briain
is Néill na gcath,
dhá mhac
oireaghdha Eachach.
93 A fhir thagras
go tim trén,
dúin do bhél nó
bí óibhél;
ag sin duitsi,
uirre, amha,
tuigsi, freagra
agus fiadhna.
Freagra i
n-aghoidh an treas poinc síosana mar an gcéidleith
94 An treas ponc
más claon a stair,
meinic do
thráchtsad ughdair
dh’éis
Mhaoilsheachloinn d’fhuil Banbha
nach baoi rí gan
fhreasabhra.
95 Tánac fos leis
an bponc-sa;
dearbh nach
seanchas codarsna;
slán eolach
mh’aithcheodh uime!
a dhíon
d’fhiachoibh oruinne.
96 Ní beag dhúinn
dhá dhearbhadh so
ráidhte Ghiolla
Mo-Dhuda,
ughdar ard nar
chlaon i n-eol;
slán fhear
nÉirionn a aithcheodh!
97 Ag so mur
adeir an saoidh,
isin rann-sa
ráidhtear faoinn;
a inchreachadh ní
gníomh glan;
dhúinn is
daingean a dhearbhadh:
98 “Tar éis
Mhaoilsheachloinn shona,
mac Domhnuill
mhic Dhonnchadha,
do sgar
gairgbhrígh re gach dreim
nachar ghabh
airdrígh Éirinn.”
99 Ar an bponc-sa
ro tubhadh,
leabhar leam gá
fhiadhnughadh,
do toghadh le
sgaith sgoile -
más leabhar Réim
Ríoghroidhe.
100 Aoinfhear
d’uaislibh chríche Cuinn,
iarsan
bhfíorfhlaith Maoilsheachloinn
dar fhaoi le
flaitheas bhFódla,
nírbho hairdrí
corónta:
neamhnár don tréd
go dtromghart,
uaidh a ngairm go
bhfreasabhracht.
101 An
fhreasabhra thoirneas trén
an modh ar ar
thrácht Míchél;
le cách ós léir a
bproigeapt,
nír dhaor do dhá
uraiceacht.
102 Follus go
ngoirthí i mBanbha
mar so rí co
bhfreasabhra:
leath Éirionn
aige ó do bheith
’s cúigeadh don
dara háirdleith.
103 Deacair
dhaoibh a chur ar gcúl,
dóigh gurab
toghtha a résún,
an corp thrá ina
dtarla
téora Fódla
freasabhra.
104 San
bhfreasabhra an chuirp ad-chím,
dearbh nár
dhaorsan modh Míchíl;
gibé thagras ’na
aghoidh
sgiath an chuirp
’gá anacail.
105 Cia dhíbh so
cuirfir ar gcúl,
a fhir admhas an
résún,
ó tád na trí
muidh-sin ann
’s gan dá mhodh
dhíbhsion ionann?
106 Léigthear lé
neithibh féghthar,
i mbí brechtradh
ilchédfadh,
gach ní dhíobh do
bheith ar bun
iad más cédfadha
úghdar.
107 Dod réir féin
do ládh ar gcúl
an dá mhodh do
thagair tú
muna dtráchtoid
iad i gcairt
úghdair an
tseanchois orrdhairc.
108 An résún
mhaoidhi-si, amha,
mo rádh air isin
bponcsa
’s in gach ponc
dár thagair tú:
féchadh cách ar
ndá résún.
109 Nír dhiult
peand brég do nochtadh -
fada atá ’na
sheanfhocal;
anos do
fhíorais-si so
ar ar
scríobhais-si san bponc-sa.
110 Freasabhracht
fhlaitheadh ar bhfonn -
feasach dúinn
nach mó is cúram
ar féinigh a
choimhéd sin
iná ar sheancha,
co suaichnigh.
111 Fiu a dtáir
an seanchaidh dhá rígh
bheith ag coimhéd
a iuil fhír -
tuigthear linn go
láincheart
tré iul árdúghdar
oirdhearc.
112
[..................]gh ag ollamh
in iul éigeas
fuaramar
gur bé an seancha
is ollamh sonn
tógbhoim air
d’fhiadhoin Morann.
113 Tógbhaim an
Morann cédna
d’fhiadhoin ar so
co dédla
gur b’é an
seancha suadhtha istigh
bhearbhus gach
n-omh ’na choire.
114 [.....sin] ná
meas agad féin
ó so suas - dál
co ndeighchéill -
seancha nach
fisigh fromhtha
i n-iul
fhiadhnach fhreasabhra.
115 Gach ní oile
- gá dtú ris -
bheanas re hiul
an fhlaithis
fisigh ann an
seancha glan
bhearbhas gach
n-omh gan mhearbhal.
116 Cúram a
choimhéada so,
mar choimhéd
chraobh na fola,
ar an seancha -
ní saoth leam -
tar gach n-aon
d’eolchoibh Éireann.
117 Dearmadach
duitsi mar soin
a rádh gur mó bhí
d’fhiachoibh
ar féineachois an
iuil ghlic
so do choimhéad
ná ar chroinic.
118 Ag caomhna an
tseanchois má taoi,
dearbh go
dtardois air tathaoir,
dar leat féin,
agus tú leis,
sonna in gach
ponc dár thagrois.
119 Rob inmheasda
ar mbeith gan chéill
riot dá
n-éisdinn-si eiséin
a chur ar gcúl
dhíom ó thig
’s gan féchain
dár ngaol treimhid.
120 Dar leat
do-chuaidh ó tharbha
tiodal fhir na
freasabhra
trés an lorg nach
gérlorg glan
mhaoidhi-si i
n-aghaidh úghdar.
121 Truagh nár
leanais an lorg fíor
is é nocht gan
dlaoi ’gá dhíon:
an lorgaireacht
luaitear lat
do ghníomh ar an
bhfreasabhracht.
122 An
lorgraireacht luaidhis sonn
tuigthear eisde
más mearbholl
freasabhraigh na
háirdrígh dhí
’s bheith co
bhfreasabhracht d’áirdrí.
123 Do
bhréagnuigh sibh ceand i gceann
eaglois is éigsi
Éireann,
i dtagra leimh
nach líomhtha,
táinig róimh lér
n-áirdríogha.
124 Saoilim go
bhfuilir mar soin
id haon i
n-aghaidh poboil
um ughdar is árd
nglóire -
um Fhothaidh
caomh Canóine,
um Eochaidh,
éigeas, ardrach,
táinic leo gan
fhreasabhracht.
125 Um Ghiolla na
Naomh Ó nDuinn,
um Thánaidhe,
thrá, um Chonuing,
is um Mhac Coise
an áigh,
um Mhac Liag, ’s
um Mhac Lonáin.
126 [.....athadh]
beag d’iolar annsin,
d’eaglois, ’s dár
n-órd go dtuighnibh
deoidh i ndeoidh
- dál go n-ardrath -
táinic leo gan
fhreasabhracht.
127 Gach ní le a
dtig eaglois Dhé
atá d’fhiachoibh
ort réd ré
amaille re togha
- gá dtás -
aice o bhias a
úghdarás
i gcás chreidimh,
a chreideamh,
nó ataoi ar eing
na n-ethriceadh.
128 Gach rígh ó
Mhaoilsheachloinn suas
co Sláinighe -
iul gan égruas -
romhoibh riamh
isin mBanbha
dearbh nár
hiarradh freasabhra;
tubha aoin diobh
ar do dháil
’siad ar aon san
athghabháil.
129 Gach ri ó
Mhaoilseachloinn síos
nach bhfuair
umhlacht nó áirdchíos
co coitchionn ar
feadh mBanbha
tráchtar airsean
freasabhra.
130 Monuar! ní
hadhbhar gáire
mur deir mac ar
Seancháin-ne
fós mar thiodal
nach tarla
ós na ríoghaibh
freasabhra.
131Baothghalach,
an breitheamh glan,
Maoilseachloinn,
saoi na seanchadh,
an tiodal leo ’na
leanmhoin
ós na ríoghaibh
déidhionchuibh.
132 [........] co
n-iul bhfoirbhthe
mar iad tig lér
dtiodail-ne
a chruthughadh
nír dhual dhamh
imeasc
suaidhleabhar seanchadh.
133 Dearbh gur
bhrég nó dearmad so
a rádh nár
tráchtadh an tiodal
ós cionn flaithis
na dtriath trén
riamh gus an
mbráthair Míchéul
is é do shíor ós
a gcionn
nó fútha ag
eolchoibh Éireann.
134 Dearbh gur
chlaon seanchois mar soin
dhuitsi
freasabhracht d’iarraidh
inár leabhroibh
’s gan é linn
d’áirdríoghoibh
Fódla Féidhlim.
135 Michél
d’eolchoibh ar n-oireacht
modh édrom ise an
trudoireacht
[sas......taoi]
tromdha
modh an
tseanchuis úghdarrdha.
136
[..............................]dh
a fhir do-ní an
t-inchreachadh
[...........................]eadh so
cia dhíobh le
mbean mo fhreagra.
Freagra an
cheathramhadh puinc co gcruthaighthibh andso
137 An
ceathromhadh punc phromhtha
tánag leis gur
lántoghtha
síos an ponc-sa
mar thráchtas
an Chroinic ghlan
Gabháltas.
138 Bheith do
Thoirrdhealbhach nár thim
fiche bliadhoin
ós Éirinn
acht monuar!
beithir Bhaghna
’sé bá rí go
bhfreasabhra.
139 Giolla
Mo-Dhúdo, dearbh leam,
árdsheanchoidh
oirrdheirc Éireann,
fiadhoin é ar so
i leabhroibh
is é i n-aimsir
Toirrdhealbhaigh.
140 Dearbhadh ort
co raibh an rí
Toirrdhealbhach
Mór, mac Ruaidhrí,
go bhfreasabhra
ós Banbha Chuinn
an rádh do
ráidheas romhuinn.
141 Ní bhiu ag
filleadh air - gá dtú -
is nach
dtaigéumhainn san rús;
acht do-bhér
fiadhoin oile
leis dár
n-eolchoibh eagnoidhe.
142 Muna mbí céir
id chluasoibh
dóigh gur minic
do-chualois
an rann-so shíos
ó Lughoidh,
an seancha grinn
glanchubhaidh.
143 “Nír áirmheas
Toirrdhealbhach Mór
ná Ruaidhrí do
bhronnadh ór;
nír shaoil mé gur
mhór dtarbha
áiriomh ríogh go
bhfreasabhra.”
144 I
lorgaireacht iuil Bhanbha
’s gach ponc sa
bponc freasabhra
dar lat féin gidh
maith thusa,
tuig nach measa
an t-ughdar-sa.
145 Ó do
chuirsiom iad i gcúil
leabhair nár lór
linn a rúis,
’siad dhuitsi
gidh aos grádha,
treabh asda co
hédána.
146 Fearr uathadh
leabhar ndearbhtha
iná mór leabhar
bhus neamhghlan;
tógbhoim é
d’fhiadhoin ar so
Leabhar glan
Ghlinn Dha Lacha.
147 An rann
tugais ó Dhonnchadh
uaimsi creid nach
gcosnadhfadh
- aithnidh dhamh
co maith a chor -
h’aithcheodh ar
phonc an bhráthar.
148 Meisde
dhúinne dob fhéidir
bheith ag dénamh
ailléidigh
muna gconnmha a
chúis i gceart
i bhfoirm, i
n-iul ’s i n-éifeachd.
149 Tathaoiridh
tré ainbfhios n-oll
an tí sa leith
’na lá ann,
fiadhnuise a
chlaonphuinc gan cheol;
ní nach tarla do
Mhícheol.
150 Fear a dhénta
ó nach mair
ní lochtébh
deaghrann Donnchoidh;
bíodh nach bhfuil
nó co bhfuil fíor
é ní chuireabh i
ndiombríogh.
151 Gidheadh
coisénabh mo rádh
nach fuil ann
claon nó cleathrámh,
linn thrá ós léir
i leabhroibh
aimsir fhlaithis
Thoirrdhealbhaigh.
152 Tríocha
bliadhoin - ní saobh so -
óc cionn
Chonnacht d’ua Aodha,
do
Thoirrdhealbhach ’na thriath theann,
ré ndul i
n-urláimh Éireann.
153 Fiche
bliadhoin ós Banbha
dó ’na rí co
bhfreasabhra;
nír bha rí é acht
an fad-sa
iarsan tríocha
adubhart-sa.
154 An caoga thrá
thagrus sibh
sgríobhthar air i
mór d’áitibh
ós cionn Banbha
na mbrughadh
ag sin daoibh a
ndeochrughadh.
155 Iomdha fear
nár dhealoigh iad
seachnóin Banbha
thoir is thiar
acht a
n-ainmniughadh uile
dhó uas Éirind
Iughuine
mar do-níthear
libhsi anois
dár ndóigh ’s ní
d’easbhoidh eolois.
156 Do dhearbhadh
a n-abair mé
do-bhér uam iul
go gcuimhne,
saoghal
Toirdhealbhoigh Teamhra,
mo thirath
oirrdhirc infheadhma.
157 Ocht
mbliadhna dég go ndeaghrath
eadh bá haois do
Thoirrdhealbhach,
an ruire bá
réidhe gart,
an tan fuair
ceannas Connachd.
158 Sgríobhthar
air nach bhfuair iaromh
do ré acht caoga
ceirtbhliadhan;
a rádh nochar
fhóbair sinn
gur chaith iadsan
ós Éirinn
fo bhith go
dtuicthior gur chaith
tríocha bliadhon
ós Cruachoin.
159 Tríocha don
chaoga chana,
do thagair tú
anallana,
léig thort
budh-dheasda a leanmhoin
nó sín saoghal
Toirrdhealbhaigh.
160 Do réir an
bhráthar, ad-chím
nar chlódh
freasabhracht don rígh -
’s do réir na
n-ughdar ndearbhtha
thráchtas ise ar
Thoirrdhealbhach;
a chlódh nírbh
fhearr libh ná linn
a bheith saobh
muna shaoilinn.
161 Rí co
bhfreasabhra ós Éirinn
do
Thoirrdhealbhach glóir bhéilbhinn
do rónais féin go
foidhearc
do réir bhur ndá
uraiceacht
bíodh gur
bh’áirdrí do mheas tú
do dhénamh
dhesean asda.
162 Cúil innsi nó
oilén di
i n-égmhais ríogh
dhá raibhe,
freasabhracht air
gá hoireacht
féch an
dtráchtann uraiceacht.
163 Léigfead do
labhra fo lár;
aithnidh dhamh
gur maith an fáth
cosc créad acht
deaghaithne so?
d’aighneas choda
dhon phonc-sa.
164 Nár dhuit mar
do thagrois féin
an chuid
sheachnoim-si dheséin;
riot anos madh
iongnadh so
féch uirre
freagra an bhráthar
ós í sin an
fhreagra cheart
d’fhírinne,
d’iul, is d’éifeacht.
165 [........]
dhá ndearnadh
ar na poncoibh
ceitheardha,
dóigh gur thagra
gan fheidhm sin
don tí nár thuig
a dtuicsin.
166 Dearbh go
bhfuil tuicsi thromdha
ar an seanchas
n-úghdarrdha
[........dín]ne
nach dtuig sin
nír dhual dó gan
a thuicsin.
167 [.a....]gra
gan tarbha
adhéar lé haos
ealadhna
[......]tí dháibh
a dhaineamh
nach cleachtaid
bés bollsaireadh.
168 Na ceithre
puinc nach éigeart
teagaid leo i
gcoimhnéineachd
[......]tra
bhadar [...........]uasda
acht mé ad
chráibhthigh cogúasda.
169
[........]duine don triúr oile
deimhin gur shaoi
sheanchoidhe
gan fhrideacht
thuaidh ’na aghoidh
ag aoinfhior ré
healadhain.
170 Is gach ní dá
seasam sonn
atá ughdarrás
agom
atú do réir
mh’anma amha
im fhear
fírinneach feasa.
171 Ag sin fios
ar n-iuil fhoirbhthe
dhuitsi, a fhir
ar mbrégnuighthe
[.......]o
aimréid air
sguir budh dheasd
nó nó tagair.
172 Dearbh do
thoghsat cách inn
dhá chur síos i
bhfoirm fhírghrinn;
nach bhfuil acht
fíor san bhfoirm
a seasamh
d’fhiachoibh oroinn.
173
[........th]ur i gcrích - gá dtú dho -
fillfead ar tús
mo théma
an fhreagra
bhaoth gur beag dtarbha
a treabhadh gan
tuar n-ealadhna.
174 [........l]ag
fos an iarroidh gharma
idir fhíor-aos
ealadhna
seachna iuil
truim an rolla
sbuincc fán iul
is édroma.
175
[......cruimghrés] úr dár fhigheas
tráicht is corp
lér chuidigheas
seachnóin na
bponc ro leathais
gidh créd nach
iad d’inchreacois.
176
[........]d’fhéchoin an éisdfinn-si libh
ós iad nach
beanfadh d’uaislibh
brégach Míchél is
mé
’s na Coin
chaomha Choigcríche;
créd an rádh-sa
acht rádh ráiteach
’s nach iad atá
earráideach?
177 Gach
aonduine, leath ar leath
- a bhuidhe ré
Dia ar nDúileamh
’s Dia dá íoc
lénár n-oidibh -
san iul fíre
fothraigthir.
178 Creideamh ar
bith bhus rochóir
féch an dtig lé
tagarthóir
brós ina ghlóir
searbh salach
shná shreith
daosgar dearmadach.
179 [.....ccóir]
do ghabhois do láimh
dar leam, a
bhaoithmheic Sheancháin,
’s gach tagra dár
thagrais rinn
tar gach aon is
árd foghluim
dá bhfuil
budh-thuaidh nó budh-dheas
i gcrích Fhódla
na n-éigeas.
180 Ní dhearna an
t-ollamh toghtha
Fland, an
t-eigeas ughdarrdha
ná clann
Bhruaideadha breachdmhas
aithcheodh oirn
nó esgeaptas.
181 Mac, ua,
iarmhua, ionnua suadh,
mac Tórna, saoi
na saorshuadh,
ní dhearna, iar
ndul [leg. diul?] ar leabhar,
ní dár n-iul-ne
d’éileaghadh.
182 An bráthair
dil Domhnall óg,
é ’na shaoi anos
’s anallód.,
’s a leithén
iulmhar oile
Conaire mhac
Conaire -
ní dhearnsat tré
anuille i n-eol
inchreachadh oirn
nó aithcheodh.
183 Dá dtagradh
Tuilgne mar so
tar cheart gan
triall dár dtubho
lé mac a athar
amhra
do bhéinn co
búidh brátharrdha.
184 Beag mo chás
fám thubha féin
measa leam tubha
Míchéil
’s na bhfearchon
d’iul gan chlaon gcuir
go rug orra mac
Brannaibh.
185 Tuigeadh,
airdshliocht Briain na bport,
ríoghraidh
ceirtbhreathach Connocht,
claon dhá
ndérnoinn ’na n-aghoidh,
go mbéind go méin
meascamhoil.
186 Nír chóra
d’éinfhior oile
do mhaicne Uí
Mhaoil Chonaire
cosnamh a gcirt
ná dhamh -
craobha cumhra na
Cruachan.
187 Mo dhíoghrais
dóibh do réir uird,
dá mbéinn le
breasaireacht bhuird
do fhédfainn a
mhaoidheamh so
ar shliocht
Briain uasoil aosda.
188 Tuigthear gur
dhíoghrais seanchois
iul na n-uasol do
leanmhoin
gan ní leis, ’s
gan énní dhe
tré shainnt,
d’fhuadh nó do oile.
189 Bíodh go
mbéind-si ag dénamh truim
ar fhuil leomhan
Leithe Cuinn,
ní dhiongnainn
cheana ar chomhaidh
éntrom ar shíol
gConchobhoir.
190 Róidhile leam
énndís díobh
ná sliocht Néill
náir na neirtghníomh
ós iad an dís do
mhór mé
thiarain i n-aois
ar n-óige.
191Má do tháireas
ar an druing
’s gach sinnsior
dá riachd romhuinn
ná ar ar chin ó
Niall co rath,
úrmhac oirdnighe
Eachach.
192 Gidheadh, ar
ghrádh ná ar omhan,
d’eagla Dé dár
ndamnughadh
nó d’ísliughadh
triath ar bhfáid,
fada co
ndiongnainn earráid
as a riocht - an
rádh-sa is dearbh -
i seanchus usasal
Éireand.
193 Cur i
n-aghoidh chloinni Néill
’na gceart ní
cubhoidh eiséin
bíodh go bhfuil -
gá dtás - an chlann
ré cian do láibh
fo leatrom.
194 Do
dheighshliocht Néill d’fhás ó Lugh
oirrcheas dúinn
ceart do chosnumh
bíodh nár
ghnoaoigheas orra
ar chaillios riú
anallana.
195 Ríoghroidh
Chonnachd is crú Néill
mian linn a
mbeith i n-énchléith;
do nós Bhriain is
Néill gach tan,
dual dóibh le
chéile congnamh.
196 Dóigh linn nó
ní leanfaidh ceart
gibé dhíobh bú
árd treiseacht
go madh árd uaidh
- gá dtáthar -
sliocht na deisi
dearbhráthar.
197 Ó tád fo
leatrom uile
sliocht Briain,
oighir Iughuine,
ar ghrádh Dé - an
glainshliocht galach -
bíod le chéile
carrthannach!
198 Ag sin barr
lém fhreagra
dhóibh ar thagra
Tuileagna;
ós é rom shaor is
rom sbreag,
mo thlás rision
is roibheag. Beag
199 Tagra
thoirteamhoil gan toirt
mairg do rinne
dom lomairt
’s gan chlúimh
orm ón lá do luidh
uainn i n-úir
Fachtna Ó Fearghuil.
200 Rann
ógláchois nír fhigheas,
a dhealbhadh nír
dhearbhdhligheas,
don dos lér
dingeadh mo neart;
ní dhingén anos
cuaidheacht.
201 Rann nír
dhealbhas gan dochar
don tí do thriall
mh’árdachadh,
Fachtna Uladh, eo
Eamhna;
pudhar nach beo
an bheitheardha!
202 Áirdrí
[...........] tré bhioth
go dtárda dhúinn
Dia dúilioch
díolgha
[.........]c ceann i gceann
ós líonmhar na
huilc ionnam.
203 Sé bliadhna,
ceathracha cain,
míle, sé céd do
bhliadhnoibh
uam go riacht na
roinn-si i n-alt
chuige ó do ghabh
Dia daonnacht. Tag.