Poem in printable PDF format
Do dúisgeadh
gaisgeadh Gaoidheal
[Eoin Mac
Cárthaigh, Poems on the Uí Dhomhnaill (circa 1641),
unpublished PhD thesis, TCD, 1994; poem 2].
1 Do dúisgeadh
gaisgeadh Gaoidheal,
fada a-nonn bhus
neartmhaoidheamh;
an bhuaidh roláin
rug an ceart
tug a honáir san
uaisleacht.
2 Do tógbhadh
meanma mac ríogh;
do reacadh tlás
ar thréinbhríogh;
- ciodh acht
guaisbhearta gníomh dte? -
díon na
huaisleachta an éirghe.
3 Do coinnleadh
coinnle an fheadhma;
tánaig claochlódh
cinneamhna;
ar neart láimhe
gi-bé bheas
is sé bhus sáimhe
suaimhneas.
4 Ar feadh
Éireann, theas is thuaidh,
tre ar adhain
innte d’anbhuain,
beag dtarbha acht
airmghníomh re headh
ag daighdhíon
Banbha ar bhuaidhreadh.
5 Do chongbháil
cháigh ’na gcreideamh,
d’ísleaghadh uilc
eithrigeadh
- gá dtámaid, dá
tréidhibh gill -
tánaig ar éirigh
d’Éirinn.
6 Éireóchaid
dáibh ’na dheaghaidh,
uaisle inse
Muireadhaigh,
go dtí i ndiaidh
a dtuile treas
biaidh gach duine
’na dhíleas.
7 Éire arís
d’fhilleadh orthaibh,
fine Gaoidhil
ghníomharthaigh,
budh é as
tarrachtain iar dtrioll
dá sgé
d’fhanndocraibh Éireann.
8 An drong
chuirfeas le a cosnamh,
Banbha na mbrugh
solasghlan,
d’éis a bhfaghla
díobh do dhol,
ríomh a dtarbha
is dá dtiodal.
9 Ní bhia ag an
tí nach tuillfe,
dise ar gcur a
cathaighthe,
don chrích bhuig
shíodhchobhsaidh sháimh
cuid
fhíorchosnaimh dá hanáir.
10 Is dóibh bhias
a sochar soin,
síol gConaill dar
teach Teamhair,
ar chosnamh más
cinnte cion
um dhosmhagh
ngrinnte nGaoidheal.
11 Clann Dálaigh
na ngníomh ngairthe
d’iath Banbha is
ceann cathaighthe;
teacht ’na
hoidhreacht dóibh as dluigh
- slóigh go
n-oirbheart ’na n-armaibh.
12 Fiú a gcosnamh
ar chrích Logha
a-nois is
a-nallana
tar neart gach
díne dar dhluigh
ceart na ríghe dá
rochtain.
13 Leath a
n-uaradar d’anbhuain
ag clódh anfaidh
eachtrannshluaigh
síol céamlonn
Dálaigh - ós di -
ní thárraidh
éandrong eile.
14 Gá dtám, is
orthaibh dob oil
caill Banbha
ríghNéill Fhrasaigh
ar fhás d’uíbh
Conaill gan choir
rolainn fa a cás
do chobhair.
15 San amsa mar
gach n-aimsir,
fríoth do chloinn
an Chonaillsin
d’inis Cuinn
triath a tabhaigh
le buing Cliach
do churadhaibh.
16 Oidhre Aodha
nar éar sgoil,
pailm chumhra
chloinne Dálaigh,
ní fríoth a fhear
samhla soin
budh meadh
chabhra dá cheardaibh.
17 Do ghabh sé do
chás fa a ceann,
buime shíl Néill,
iath Éireann;
gan ghuais re
nguin, gan ghrádh cruidh,
lámh do chuir ina
cabhair.
18 Ar lasadh a
lot neimhneach,
is Éire i n-airc
fhóirithneach,
tug fíorchor dá
cara ó chneidh
cara fhíorthar i
n-éigin.
19 Usaide dá
céibh chúlchais
nach suidhe i
seilbh andúthchais
dá bhfógra - dál
a dlighidh -
lámh fa Fhódla
d’fhóiridhin.
20 Sea-án
déidgheal nach daor cuing,
dan dú ceannas
chláir Conaill,
ní hionchuir i
n-iongnadh air
fionnmhagh
Criomhthainn do chabhair.
21 D’fhíorua
Cuinn mheic An Chalbhaigh,
cóir do Bhanbha
bharrabhlaigh
tabhairt caoi a
socrachta soin
ar aoi docrachta
i ndeabhaidh.
22 Ní hionann
daoire i ndearbhghoil
d’aoinneach ’s
d’oidhre Toirdhealbhaigh
fa chrích
gcróirighin gConnla
d’fhóiridhin na
hathardha.
23 Is é tug
teandáil teintigh
ó chuan Doire
daingintigh
- sgéal bhus
fiach go bráth ar bail -
go hÁth Cliath
aga cabhair.
24 Is é nach an ó
fhoghail
dá buain a broid
orchradhaigh
do ghuais
teagmhála treas dteann
i dteas eadrána
Éireann.
25 Do bhrígh
fhurtachta fhuinn Breagh
do liaigh cabhra
chlann Míleadh,
an laochthuir
nach gabh ó ghreis,
ní saorthair a
lagh leighis.
26 A tuitim féin
’na fiachaibh
do mhionn súl
shíl shaoirFhiachaidh
tug sé, a heasgar
na hinse;
measdar é don
Éirinnse.
27 Fiú a dhochar
i mBanbha Breagh
- tearc brat nach
tiugh le a thilleadh -
’s nach aghadh a
horláimh sin
a taradh
d’fhoghbháil idir.
28 Dochar oile a
aithghin soin
fa Bhanbha i
dtráth a tabhaigh
fuair an rí
Cormac, ua Cuinn;
a chlí ar
chomhlot níor chogaill.
29 Ríghe Banbha,
thoir is thiar,
gabhais Mac Con
mac Maicniadh
fa rath toile gan
tubha
iar gcath Mhoighe
Mucramha.
30 Tríocha
bliadhain do-bhí sin
’na airdrígh ós
fhunn Éibhir
- féinnidh
daghraith go ngné ngloin -
’s dob anfhlaith
é mun n-amsoin.
31 Níor mhair an
tansa ar thréad Cuinn
acht Cormac gan
chás n-iomraill,
glac dhóidleabhar
go ngné ngil,
’s dob óigleanabh
é idir.
32 Gan chead a
chinn do thógbháil
do bhí Cormac
cruthógnáir
’s an eingse, ar
seal nos socraigh,
feadh treimhse
gan tarrachtain.
33 Ar dteacht i
n-oirbheart gidh eadh
do Chormac
chríche Gaoidheal
- mór gcathsdair
ar a ghráin ghliadh -
níor sháimh don
mhacsoin Maicniadh.
34 Brugh Cuinn do
Chormac na ngiall
fágbhais Mac Con
mac Maicniadh
d’omhan re a
ghníomhradh goile,
rodhamh
bríoghmhar Bóraimhe.
35 Smacht Meic
Con do cuireadh dí
leis an gCormacsa
ad-chluintí
fuinn dhealbhdha
fan míne muir
ríghe Teamhra gur
thabhaigh.
36 Tearc airdrígh
do shuidh ó shoin
i gcrích Cuinn ós
treibh Tuathail
- mór lóchrann
n-ordhraic don fhuil -
acht mórchlann
Cormaic Codhail.
37 Ionann sa
chách a gcor sin
ar n-a n-aithne
as a n-airrdhibh,
- mór ngleo-ágh
dá hanlot air -
Seo-án is Carmac
Codhail.
38 Gá fios nach
dáilfeadh Dia dó
tre fhulang
uachta is anró
mar fríoth le
Cormac clár Breagh
ádh na ndonnshlat
dar díbhsean.
39 Ní chronaigh a
dheacra dó
a bhfaghann sé
d’ulc ’s d’anró,
- fonn
cladhshocair na gclár bhfionn -
do ghrádh anacail
Éireann.
40 A thriath
Finne na bhfonn dtais,
tugais anáil don
eaglais;
dot fhoinneamh, a
chas na gcean,
do las coinneal
’san chreideamh.
41 Dot fheidhm
cosgair, mar gach cion,
do dhúisigh
gaisgeadh Gaoidheal,
a bhrath céile
chláir Uladh
dan dáigh Éire
d’fhuasgaladh.
42 Searc Phádraig
do chloinn Chonaill
tug do theacht dá
n-úrchrobhaing,
a ghníomh
leómhain mar leantair,
’s ar shíol
Eóghain oirbheartaigh.
43 Tú do chan
Colam Cille,
ortsa fuair Fionn
fáisdine,
a sgath rodhocair
fa rinn,
a bhrath anacail
d’Éirinn.
44 ’Nós (?)
Adhamhnáin, a fholt lag,
do labhair Ultán
orad
- cuire le
bhfaghair gach fáidh -
’s do labhair
buile Bearcháin.
45 Tusa bun
bréithre gach naoimh
’s is tusa an
mílidh macaoimh;
tú as phosd don
tairngire tinn
do chosg
ainbhfine d’Éirinn.
46 A Sheaáin ó
iath Eamhna,
tú cairptheóir na
cinneamhna;
mór clú do chéime
ar gach cor;
ar fhéile is tú
toghthar.
47 A chur is a
chosg teannta,
a shéimh, a
dhraig dhíleannta,
tú nach maoth ar
brú bearna,
tú an laoch go
gclú gcinneamhna.
48 Tú an macaomh
go méin reabhraidh,
ort fhéachaid an
ingheanraidh,
a chruaidhneimh
ar chúl do gha,
a lúdh buaidhridh
na Banbha.
49 Tú shuidhfeas
i seilbh bhar sean
ar gcosg anbhuana
is airgneadh,
a dhíon Uladh ar
fhéin Gall,
dod chéim curadh
gan chonchlann.
50 Budh aoibhinn
duit, a dhearc mhall,
ar gcosg faghla
fuinn Fréamhann,
soighidh go
seanCholt budh-dhéin
’s go seanphurt
Oiligh ais-séin.
51 Budh éad le
hEamhain Mhacha
mar chuirfe di a
deacracha,
ós seilg
th’fhiallaigh dleaghair di,
Teamhair dot
iarraidh uaithe.
52 Budh aoibhinn
fa dheóidh duitse
i n-áit bhar
bhfleadh bhfíoruisge
i n-iongnais
ghreadh ’s do ghealgha,
tioghfhrais na
bhfleadh bhfíneamhna.
53 I n-áit do
chuisleann catha
budh ceól, a
chleath fhionnMhacha,
mar chuimhne ar
chéidfhios do chean,
fuighle th’éigeas
is th’fhéinneadh.
54 A rún na mban
ó Bhreaghmhoigh,
a ua Cuinn ó
chuirmTheamhraigh,
tú d’Éirinn is
béin a broid,
a chéibhfhinn go
néimh neamhloig.
55 Tú fhóirfeas
an mór ’s an mion,
tú coinneal
ghaisgidh Gaoidheal,
tú an uairse ar
fhud na Banbha
tug uaisle ina
n-athardho.
56 Inghean
Eóghain as chaoin cruth,
planda ríoghfhola
Ruarcach,
ar n-annsa dá
toinnchneas tug
nach oircheas
damhsa a dearmad.
57 Méin cheannsa,
aobhdha, umhal,
teisd ar nach
téid urdhubhadh,
tearc mná budh
cuirthe i gcomhar
a-tá uirthe ag
ardaghadh.
58 Béal
déadsholas nach daor cion,
baincheann oiris
na n-aoidheadh,
glór ramhall go
méad molta
nach carann séad
saoghalta.
59 Maith do char
Caitir Íona
clódh uilc,
múchadh míghníomha
is gach
foirmshlighe as dual di
- ní tuar
oirbhire a hairrdhi.